Ondansetron – lek przeciwwymiotny przeciw omamom
Ondansetron na halucynacje?
Omamy czy też halucynacje to zaburzenia polegające na rejestrowaniu nieistniejących bodźców, które jednak, przez nasz mózg, są interpretowane jako prawdziwe. Można je sklasyfikować m.in. według zmysłu, który jest stymulowany; w przypadku choroby Parkinsona najczęściej mamy do czynienia z halucynacjami wzrokowymi. Problem ten, ze względu na swoją osobistą naturę, jest rzadko dyskutowany z lekarzem czy najbliższymi, pomimo że według danych z 2018 występuje on u między 32 a 63% chorych (tabela 1).
Obecnie wciąż poszukuje się optymalnej strategii dla osób z chorobą Parkinsona, u których wystąpiły halucynacje. Ponieważ w wielu wypadkach są one skutkiem zażywanych leków częstą i skuteczną metodą jest obniżenie dawek, jednak nierzadko za cenę mobilności.
Inna strategia to dodanie do listy leków dodatkowych środków przeciw psychotycznych, głównie kwetiapiny lub klozapiny, ale one już same w sobie powodują sporo skutków ubocznych m.in.: upadki, pogorszenie funkcji poznawczych, zwiększają także śmiertelność zwłaszcza u osób starszych. Dodatkowo, ponieważ blokują receptory dopaminy, stosowanie ich w chP może znacząco obniżyć działanie lewodopy. Wytyczne National Institute of Clinical Excellence (NICE 2017), używane w Wielkiej Brytanii, optują za stosowaniem kwetiapiny uważając ją jako najbezpieczniejszą, pomimo jej wątpliwej skuteczności.
Z kolei za klozapiną przemawiają najsilniejsze dowody. Dwa duże badania potwierdziły jej skuteczność i to przy bardzo niskiej dawce, dzięki czemu nie pogłębia ona objawów motorycznych. Minusem są jednak konieczność cotygodniowego monitorowania krwi przez 18 tygodni i długa lista skutków ubocznych, która sprawia, że i doświadczonemu psychiatrze zadrży ręka wypisując receptę, nie mówiąc o neurologach, mających z tym lekiem jeszcze mniej do czynienia.
Pewną nadzieję daje Pimavanserin® uznany przez amerykańską Agencję do Spraw Żywności i Leków (FDA) w 2016 roku za odpowiedni do leczenia halucynacji i psychoz w chorobie Parkinsona [1], ale na dzień dzisiejszy nie jest on możliwy do dostania w Polsce.
Ondansteron (Zofran®)
Jest to lek przeciwwymiotny, oddziaływujący na receptory serotoninowe, będący na liście leków podstawowych sporządzonej przez WHO. Zawiera ona środki farmakologiczne o najlepiej udokumentowanym działaniu z punktu widzenia zdrowia publicznego, skuteczności, bezpieczeństwa oraz analizy kosztów do efektywności [2].
W Polsce Zofran® został zarejestrowany do zapobieganie nudnościom i wymiotom wywołanym chemioterapią i radioterapią nowotworów oraz w okresie pooperacyjnym, także u dzieci powyżej 6-ego miesiąca życia [3]. Znajduje on także zastosowanie, ale już poza oficjalną rekomendacją, przy porannych nudnościach.
Przeciwskazaniem do jego stosowania jest apomorfina (Dacepton®) , gdyż stosowanie ich razem grozi niebezpiecznym spadkiem ciśnienia i utratą przytomności. Należy także zachować ostrożność u osób z fenyloketonurią a to z tego względu ,że w skład rozpuszczalnej tabletki wchodzi fenylalanina, której chorzy powinni unikać. Jeśli chodzi o skutki uboczne to do najczęstszych, występujących u 10% dorosłych, zalicza się: bóle głowy, zmęczenie, suchość w ustach i zaparcia.
Stosunkowo łagodne skutki uboczne i powszechność występowania receptorów serotoninowych w ośrodkowym układzie nerwowym skłoniło badaczy do poszukiwania innych zastosowań tego preparatu. Rokiem, który można uznać za znaczący, jeśli chodzi o ondansetron i halucynacje, jest 1995. Ukazał się wówczas artykuł, gdzie opisano wyniki badania przeprowadzonego na 16 pacjentach z ChP. Chorym, którzy mieli objawy psychozy, trwającej między 6 a 60 miesięcy, aplikowano 12 i 24mg ondansetronu przez okres do 8 tygodni. W konsekwencji wszyscy poza jednym uczestnikiem osiągnęli umiarkowaną bądź znaczącą poprawę w zakresie omamów, urojeń, paranoi, zaburzeń poznawczych i orientacji mierząc wyniki skalą Brief Psychiatric Rating Scale (Skala Oceny Objawów Psychotycznych) oraz w skali Nurse’s Observation Scale for Inpatient Evaluation, która odnosi się do zmiany zachowań pacjentów zaobserwowanych przez pielęgniarki. Natomiast wynik krótkiej skali oceny stanu psychicznego (Mini-Mental State Examination) pozostał bez zmian. Tym niemniej nie odnotowano pogorszenia podstawowych symptomów choroby Parkinsona ani innych wyraźnych skutków ubocznych co zapewne było podstawą do rozpoczęcia obecnych badań [4].
Projekt TOP HAT
Planowany projekt jest wynikiem kooperacji fundacji Parkinson’s UK i University College of London. Będzie on trwał 4 lata i obejmie 216 pacjentów, oraz co najistotniejsze ma to być próba wysokiej wartości badawczej. Ochotnicy, podzieleni losowo, będą przyjmować dawkę 8mg dziennie leku bądź placebo, która będzie stopniowo zwiększana do 24mg, zaś czas trwania badania to 12 tygodni zgodnie z poniższym planem (tabela 2.):
Pierwsza ocena stanu pacjentów nastąpi pod koniec szóstego tygodnia, kiedy to nacisk kładziony będzie na to, jak pacjenci znoszą lek a w przypadku zadowalających wyników badanie trwać będzie jeszcze 6 tygodni. Kolejne wizyty są zaplanowane na 12, 18 i 24 tydzień od rozpoczęcia badania a jeżeli ktoś jest ciekawy szczegółów to omawiany test kliniczny można znaleźć wpisując do przeglądarki jego numer: NCT04167813.
Materiały źródłowe
[1] | Patel R. S. Bhela J. Tahir M. Pisati S. R. & Hossain S., “Pimavanserin in Parkinson’s disease-induced psychosis: a literature review,” Cureus, vol. 11, no. 7, 2013. [link] |
[2] | World Health Organization., “WHO Model List of Essential Medicines – 22nd List (2021),” 30 09 2021. [Online]. Available: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MHP-HPS-EML-2021.02. [Accessed 14 12 2021]. [link] |
[3] | Medycyna Praktyczna., “Zofran, Zofran Zydis,” mp.pl, 2021. [Online]. Available: https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=6070. [Accessed 14 12 2021]. [link] |
[4] | Zoldan J. Friedberg G. Livneh M. & Melamed E., “Psychosis in advanced Parkinson’s disease: treatment with ondansetron, a 5‐HT3 receptor antagonist.,” Neurology,, vol. 45, no. 7, pp. 1305-1308., 1995. [link] |
